Gdy nastolatkowi „nic się nie chce”

Zastanawiasz się, dlaczego Twojemu dorastającemu dziecku „nic się nie chce” i jak temu zaradzić? A może martwisz się całkowitym brakiem motywacji u niego? Sprawdź, czy takie zachowanie mieści się w normie, czy możesz podejrzewać, że to depresja u nastolatka, a także kiedy poszukać pomocy u specjalisty.

Sprawdź też:

• O przyczynach zmęczenia – skąd bierze się brak sił do nauki?
• Jak wspierać dziecko w budowaniu autonomii? Od ścisłej bliskości do wolności [artykuł psychologa]
• Smutek – o czym chce nam powiedzieć? [webinarium dla rodziców]

Zrozumieć nastolatka

Okres dorastania nie bez powodu uważany jest za trudny czas, zarówno dla samych nastolatków, jak i rodziców, opiekunów i nauczycieli. Dorastanie wiąże się z wieloma zmianami w życiu dziecka, które zaczyna znajdować się pomiędzy dwoma światami – powoli zaczyna wkraczać w świat dorosłych, a jednak częściowo jest jeszcze w świecie dzieci.

Nastolatek zaczyna poszukiwania, aby dowiedzieć się więcej o sobie. Zauważa, że stanowi osobną jednostkę i może mieć własne zdanie – zaczyna więc na nowo zastanawiać się nad wyznawanymi do tej pory wartościami (przekazanymi przez dorosłych) i bywa, że zaczyna je kwestionować. Poszukuje nowych autorytetów, próbuje ustalić swoje mniejsze i większe cele w życiu oraz miejsce, jakie zajmuje w świecie. Wszystko to bardzo obciąża jego układ nerwowy, który i tak bombardowany jest burzą hormonów typowych dla tego okresu rozwoju.

Sprawdź też:

Jak przetrwać trudny okres dorastania dziecka?

Pamiętajmy także, że zmiany, jakich doświadcza dorastające dziecko, to także biologiczne oznaki dojrzewania – ciało nastolatka zmienia się, nabiera innych kształtów, a młodzież nie zawsze akceptuje nową, odmienioną wersję siebie.

Gdy weźmiemy pod uwagę wszystkie aspekty okresu dojrzewania, trudno dziwić się nastolatkom, którzy nie zawsze pałają dobrym samopoczuciem czy wyrozumiałością do otaczającego ich świata. Często jest wręcz przeciwnie – trudno się z nimi porozumieć, zazwyczaj niełatwe jest także wypracowywanie z dorastającą młodzieżą kompromisów czy egzekwowanie wypełniania obowiązków domowych.

Aby lepiej zrozumieć zachowania i emocje nastolatka, zawsze pamiętajmy o tym, jak trudne są dla niego przemiany, które aktualnie przechodzi. Nawet jeśli twierdzi inaczej i próbuje to bagatelizować. Nasze wyrozumiałe podejście bardzo pomoże w obraniu odpowiedniego sposobu postępowania wobec nastolatka, który wstąpił w przełomowy moment w swoim życiu.

Sprawdź też:

• Czy jako rodzic zawsze musisz być konsekwentny?
• Nadmiernie grzeczne dziecko – jaką cenę może zapłacić w przyszłości? [artykuł psychologa]
• Jak rozmawiać z dzieckiem, żeby naprawdę dowiedzieć się, co było w szkole? [artykuł psychologa]
• Jak wspierać dziecko w budowaniu poczucia własnej wartości?

Dlaczego nastolatkowi nic się nie chce?

O ile dość łatwe do zrozumienia bywają dla nas nastoletnie wybuchy emocji – większość z nas zdaje sobie sprawę z burzy hormonów, jakiej doświadczają – o tyle często trudno nam zrozumieć, dlaczego nastolatkowi nic się nie chce. Przecież dopiero wkracza w dorosłość, powinien więc być pełen energii, inicjatywy i chęci do działania, czyż nie?

Jak wynika z wieloletnich obserwacji, przeprowadzanych zarówno przez rodziców dorastających dzieci, jak i badaczy zajmujących się rozwojem człowieka, okres nastoletni bardzo często charakteryzuje się nie witalnością i aktywnością, a brakiem sił, chęci i ochoty na zrobienie czegokolwiek. Dlaczego tak się dzieje?

Zmiany fizyczne, umysłowe, intelektualne i emocjonalne, które następują w okresie dorastania, a o których już wspomnieliśmy, bardzo nadwyrężają układ nerwowy dziecka. Przyczyn może być jednak o wiele więcej.

Możliwe przyczyny apatii i braku chęci do podejmowania wszelkich aktywności u nastolatków przedstawiamy poniżej.

Złe wyniki krwi i niedobory witamin

Jedną z pierwszych, potencjalnych przyczyn bezczynności dorastającego dziecka mogą być niedobory witamin i składników odżywczych w diecie. Nastolatek może niechętnie jadać w domu, zastępując to stołowaniem się na mieście, sam przygotowuje swoje posiłki i w przeciwieństwie do ubiegłych lat – zazwyczaj samodzielnie decyduje o tym, co je. Może to w krótkim czasie doprowadzić do odczuwalnych braków w organizmie. Niezbędne w takiej sytuacji jest badanie krwi i wizyta u lekarza w celu wykluczenia np. anemii.

Zmieniony rytm snu i czuwania

Przyczyną apatii u nastolatka może być również niewyspanie. W okresie nastoletnim zmienia się rytm dobowy człowieka. To nie przypadek, że wielu nastolatków przesuwa swoją aktywność na wieczory – późno chodzi spać, lubi uczyć się w nocy. Niestety tradycyjna szkoła nie jest dostosowana do tej naturalnej zmiany. Lekcje najstarszych uczniów często zaczynają się już o 8:00 (czasem nawet o 7:00), co jest całkowicie sprzeczne z naturą nastolatków.

Nie powinno więc dziwić, że młode osoby, które mają naturalną potrzebę działania wieczorem, mają trudność z porannym wstawaniem. A jak się działa na niewyspaniu chyba każdy z nas wie – rozdrażnienie, trudności z koncentracją, osłabienie. Nic dziwnego, że w takiej sytuacji nastolatkowi „nic się nie chce”.

Burza hormonów

Hormony w naszym organizmie stanowią potężne narzędzia regulujące wiele sfer życia. Ich zwiększona aktywność podczas okresu dorastania może skutkować zarówno wzmożoną sennością, brakiem sił, poczuciem osamotnienia, jak i poczuciem, że jakiekolwiek działania nie mają sensu. Labilność emocjonalna, słomiany zapał i brak motywacji wynikają w dużej mierze ze stężenia poszczególnych hormonów w organizmie dziecka, nie zaś z jego złej woli.

Kwestie rodzinne

Nie bez znaczenia dla aktywności nastolatka są kwestie rodzinne. Jeśli w rodzinie istnieje nasilający się konflikt, pojawiają się problemy finansowe, któryś z członków rodziny jest poważne chory albo rodzice spędzają zbyt wiele czasu w pracy, nie powinno dziwić, że nastolatek odczuwa to podwójnie. Można porównać go do barometru, który bardzo szybko wyłapuje nawet najmniejsze kwestie sporne w rodzinie i reaguje na nie w różny sposób – jednym z nich może być jego bezczynność i brak chęci do podejmowania jakiejkolwiek aktywności.

Sprawdź też:

Jak sobie radzić ze złością wobec dziecka?

Stosowanie motywacji zewnętrznej zamiast wewnętrznej

Niestety, wielu dorosłych nie odróżnia motywacji zewnętrznej od tej pochodzącej z głębi człowieka. Choć motywację zewnętrzną dużo łatwiej jest pobudzić – zarówno w małym dziecku, jak i w nastolatku – nie jest to dobre rozwiązanie. To tak, jak w przypadku płacenia dziecku za wypełnianie obowiązków domowych czy obiecywania mu nowego smartfona w zamian za poprawienie ocen na koniec roku szkolnego. Ten rodzaj motywacji u dziecka nie jest ani trwały, ani wartościowy – obiecywane nagrody stają się z czasem coraz mniej atrakcyjne dla dorastającego, młodego człowieka.

Powodów braku aktywności nastolatka może być więcej, dlatego każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Na początku na pewno warto przyłożyć większą wagę do tego, jak odżywia się nasze dziecko oraz ile śpi i w jaki sposób odpoczywa. Nie należy także bagatelizować tego, co dzieje się pomiędzy najbliższymi członkami rodziny i jaki udział ma w tym dorastające dziecko. Pamiętajmy, że nic w rodzinie nie odbywa się w próżni i praktycznie niemożliwe jest odsunięcie nastolatka od rodzinnych sporów.

Poza tym nie zawsze niechęć i brak motywacji u nastolatka mieści się w normie. Czasami może to być sygnał rozwijających się problemów natury psychologicznej. W tym przypadku konieczna jest nasza szybka interwencja.

Kiedy niechęć i bezczynność są normalne, a kiedy to może być depresja u nastolatka? 

Z pewnością powinno zaniepokoić nas, gdy okres bezczynności i braku aktywności naszego nastolatka się przedłuża. Jeśli młody człowiek odmawia uczestniczenia w zajęciach szkolnych, porzucił dotychczasowe znajomości i relacje oraz nie zajmuje się już sprawami, które niegdyś sprawiały mu przyjemność, warto baczniej przyjrzeć się całej sytuacji.

Również wtedy, gdy zauważymy u dorastającego dziecka groźne dla zdrowia zachowania – zdecydowanie należy zareagować i poszukać pomocy specjalisty.

Zwróć uwagę, czy Twój nastolatek: 

• Przejawia skłonność do autoagresji (młodzież, która się samookalecza, zazwyczaj ukrywa ślady tego rodzaju zachowań pod ubraniami).
• Nadmiernie kontroluje swoją wagę, prowokuje wymioty lub ćwiczy ponad swoje siły.
• Eksperymentuje z używkami takimi jak dopalacze, papierosy, alkohol czy narkotyki.
• Uzależnia się od wirtualnego świata i spędza w nim coraz więcej czasu.
• Doświadcza dużych problemów w nauce i przy klasyfikacji do kolejnej klasy.
• Przestał cieszyć się z tego, co dawniej było dla niego bardzo ważne w życiu.

Wszystkie wyżej przedstawione sytuacje powinny stanowić dla rodzica lub opiekuna nastolatka impuls do szybkiej interwencji.

Sprawdź też:

• Jak reagować na złość dziecka zachowując spokój?

Czy nastolatek, któremu nic się nie chce, może mieć depresję? 

Jednym z najczęstszych błędów popełnianych przez dorosłych jest bagatelizowanie stanu psychicznego swojego dziecka i wysyłanych przez nie sygnałów alarmowych. Często zdarza się niestety, że dziecko zamknięte w pokoju i uciekające w sen oraz w „nicnierobienie”, w rzeczywistości doświadcza stanów depresyjnych lub lękowych.

Młodzieńcza depresja nie jest ani rzadką, ani prostą do wyleczenia chorobą. Zmaga się z nią coraz więcej dorastających dzieci, które dzięki świetnej umiejętności kamuflowania się, zazwyczaj walczą z nią w zaciszu swojego pokoju. Nie jest to również choroba, którą można wywołać w sposób umyślny. Dlatego pamiętajmy, że nie wolno nam lekceważyć niepokojących sygnałów, które zauważamy. Depresja jest chorobą wymagającą leczenia i wsparcia ze strony najbliższych osób z otoczenia chorego. Dzięki szybkiej diagnozie i rozpoczęciu profesjonalnej terapii epizody depresyjne są możliwe do wyleczenia.

Jak zmotywować nastolatka do aktywności?

Nawet jeśli Twoje dziecko nie przejawia niepokojących i groźnych dla zdrowia zachowań, ale zamyka się w pokoju i godzinami z niego nie wychodzi, warto w mądry sposób zachęcać je do większej aktywności. Nie można oczywiście przesadzać w drugą stronę – nastoletni czas rządzi się swoimi prawami i to całkiem normalne, że dzieci nie potrzebują już być przez cały czas blisko rodziców. Przejęcie inicjatywy, zaangażowanie w działanie czy ustanowienie sobie nawet niewielkiego celu sprawi, że nastolatek wzmocni w sobie poczucie sensu i własnej wartości, a nawet pobudzi wewnętrzną motywację.

W jaki sposób zmotywować nastolatka do aktywności?

• • • Dużo z nim rozmawiaj – słuchaj tego, o czym mówi z ciekawością, spróbuj zachęcić go do rozmowy o tym, co dla niego ważne (zapomnij o „Jak tam w szkole?”).

• • • Zaproponuj wspólne spędzenie czasu – bez telefonów i pośpiechu, bez nerwowej atmosfery, krytyki zachowania czy ubioru dziecka. Może wycieczka rowerowa lub kajaki? A może coś innego, co lubi Twoje nastoletnie dziecko?

• • • Zaproponuj nowy rodzaj aktywności – może nastolatek chciałby rozpocząć naukę jazdy konnej, pływania albo kurs języka chińskiego? Spróbuj pobudzić w nim ciekawość, nie ograniczaj jego wyobraźni i nie krytykuj go za wybór, jakiego dokona.

• • • Przypomnij, co lubił kiedyś robić i zapytaj, czy nie chce odświeżyć swoich umiejętności lub wrócić do dawnego hobby – być może tylko chwilowo porzucił swoje ulubione zajęcie, ale z chęcią i zapałem do niego wróci.

Pamiętaj, że jako rodzic nastolatka, masz prawo czuć się przytłoczony i sfrustrowany zmianami, jakie zachodzą w Twoim dziecku, a zarazem w całej rodzinie. Nie bój się sięgać po radę i wsparcie profesjonalistów – to dojrzałe i odpowiedzialne zachowanie. Nie masz pewności czy zachowanie Twojego dziecka mieści się w normie? Obawiasz się o zdrowie swojej pociechy, bo zauważasz u niej objawy depresji? Umów się na spotkanie z psychologiem, który pomoże Ci rozwiać wszelkie wątpliwości.

Sprawdź też:

• Jak wywieranie presji wpływa na dziecko – jak wspomóc rozwój dziecka?
• Jak zmotywować nastolatka do nauki?
• Emocje w procesie uczenia się: Jak emocje wpływają na naukę?
• Zdrowe nawyki, które pomogą dziecku w nauce
• Twórcze pomysły na redukcję stresu

Zdjęcie: cottonbro | Pexels