Każdy etap w życiu dziecka wymaga zaangażowania innych umiejętności ze strony rodzica. W zależności od tego, ile nasz syn lub córka mają lat, ich potrzeby oraz możliwości emocjonalne, poznawcze i fizyczne różnią się, nieustannie zaskakując dorosłych. Czym charakteryzuje się okres niemowlęcy, a czym przedszkolny, szkolny i nastoletni? Oto przewodnik po etapach w rozwoju dziecka! 🙂
Etap niemowlęcy – do 3 roku życia
Mówi się, że pierwsze lata życia mają decydujący wpływ na to, na jakich ludzi wyrastamy. Choć wydawać by się mogło, że nasza wiedza o świecie jest wtedy bardzo uboga i niewiele rozumiemy z tego, co się wokół nas dzieje, to, co odczuwa nowo narodzony człowiek, ma dla jego rozwoju ogromne znaczenie. Nie wystarczy „dać jeść” i „przewinąć” malucha, aby zaspokoić jego podstawowe potrzeby. Potrzebne są także, a może przede wszystkim ciepłe i cierpliwe ramiona rodzica, który przez ciągły, bliski kontakt, zapewni mu poczucie bezpieczeństwa, miłości i akceptacji.
Wraz z każdym kolejnym tygodniem i miesiącem, dziecko zaczyna coraz lepiej komunikować swoje potrzeby, aktywniej uczestniczyć w życiu całej rodziny oraz eksplorować otaczający go świat. Pierwszy uśmiech, samodzielne siadanie, raczkowanie, stawanie przy meblach, pierwsze kroki – czas do „roczku” to niezwykle intensywny proces, w którym dziecko zdobywa podstawowe umiejętności, zbliżające go do samodzielności. I z jednej strony, patrzymy na te chwile z zachwytem, a z drugiej – musimy mierzyć się np. z napadami histerii czy trudnościami w porozumieniu się z dwu- lub trzylatkiem. Szczegółowo okres ten opisała psycholożka dziecięca Justyna Rokuszewska (Kobyra) w naszym Cyklu o rozwoju dziecka.
Etap przedszkolny w rozwoju dziecka
Kiedy już wydaje nam się, że dobrze rozpoznajemy emocje naszego dziecka… następuje etap przedszkolny. W tym okresie, wraz z rozwojem mowy, dzieci coraz lepiej potrafią określić swoje uczucia i sobie z nimi radzić, choć wymaga to dużego zaangażowania ze strony rodzica, np. w zakresie pomocy w ich nazywaniu. Kilkulatek szuka odpowiedzi na wiele pytań i lepiej rozumie schemat przyczynowo-skutkowy, choć nie zawsze go akceptuje (np. buntując się, gdy coś nie idzie po jego myśli lub według założonego przez niego planu).
Na tym etapie, potrzeby społeczne zaspokaja nie tylko rodzic, ale coraz częściej także rówieśnicy. Niejednokrotnie ich zdanie staje się ważniejsze dla naszej pociechy niż opinia mamy lub taty. Istotną kwestią jest tutaj poczucie bycia akceptowanym, lubianym i docenianym przez kolegów i koleżanki. Dlatego tak ważne są dobre relacje w grupie – pomagają one zbudować dziecięcą samoocenę i stworzyć pozytywne wyobrażenie o sobie samym. O tym, jak wspierać dziecko w wieku przedszkolnym przeczytasz w Cyklu o rozwoju dziecka (w rozdziale o przedszkolakach).
Etap wczesnoszkolny w rozwoju dziecka
Kolejnym etapem, który następuje po opuszczeniu murów przedszkola, jest czas wczesnoszkolny, obejmujący uczniów w wieku 6/7-9 lat. Rozpoczęcie nauki w szkole to przełomowy moment w życiu kilkulatka – wiąże się on bowiem ze zmianami w codziennym funkcjonowaniu oraz trybie rozwoju. Miejsce „dziecinnych” zabaw zajmuje większa dyscyplina, związana z koniecznością dostosowania się do szkolnych zasad. Choć uczeń skupia na nauce w szkole i poza nią (prace domowe, zajęcia dodatkowe), to wciąż ważny jest dla niego czas wolny. Najchętniej spędza go razem z rówieśnikami na wspólnych grach (odchodzi od odtwarzania ról, jak w przedszkolu), współzawodnictwie i innych rozrywkach, w których zaczyna być obecna wyraźna struktura i z których wyłaniają się jasne zasady. Zresztą, potrzeba bycia częścią grupy i wspólnego działania z innymi stają się bardzo istotnym aspektem funkcjonowania społecznego dziecka. Opinia kolegów na jego temat stanowi często kluczowy wyznacznik poczucia własnej wartości.
Mimo że dzieci w tym okresie są bardziej samodzielne i niezależne, to wciąż potrzebują bliskiego kontaktu z rodzicami. Ważne jest dla nich wspólne spędzanie czasu, wsparcie emocjonalne i kibicowanie w trakcie mierzenia się z różnego rodzaju wyzwaniami oraz przeciwnościami. Więcej o tym, jak mądrze pomóc dziecku przejść przez ten czas, znajdziesz w artykule o rozwoju wczesnoszkolnym.
Etap starszego dzieciństwa
Pomiędzy 10. a 12. rokiem życia u dzieci zaczyna rozkwitać przekonanie o własnej sprawczości oraz możliwości osiągnięcia założonego celu. Samodzielność objawia się nie tylko w prostych czynnościach życia codziennego (jak przygotowanie prostego posiłku czy posprzątanie swojego pokoju), ale też w wykonywaniu szkolnych obowiązków (coraz trudniejsze zadania i wyższy poziom edukacji) oraz nawiązywaniu relacji (trwałe przyjaźnie). Uczeń 5-6 klasy z reguły potrafi także samodzielnie radzić sobie z emocjami, regulując je prawie jak dorosły. Z jednej strony analizuje, co czuje i wyraża te uczucia w rozmowie, z drugiej – zastanawia się nad tym, jak może sobie sam pomóc, gdy na przykład odczuwa zdenerwowanie przed egzaminem lub występami na scenie. Nabycie tych dwóch umiejętności daje kilkunastolatkowi zdolność radzenia sobie w różnych, nawet trudnych sytuacjach życia codziennego.
W środkowym wieku szkolnym po raz pierwszy pojawiają się znaczące różnice w rozwoju fizycznym między dziewczynkami a chłopcami. Pierwsze oznaki dojrzewania pojawiają się u dziewczynek nawet o dwa lata wcześniej niż u chłopców. To często prowadzi do nieporozumień i zaostrzenia relacji pomiędzy jednymi a drugimi. Jak świadomie i z szacunkiem wprowadzić swoje dziecko w ten nowy etap? Przeczytaj artykuł psychologa na temat rozwoju dzieci w środkowym wieku szkolnym.
Etap nastoletni w rozwoju dziecka
Mówi się, że małe dzieci to mały problem, duże… jeszcze większy. Dlaczego tak się dzieje? Czas dorastania niesie za sobą wiele emocji. Nastolatek czuje się już bardzo dorosły, choć w wielu sytuacjach do dorosłości mu daleko. Coraz rzadziej liczy się ze zdaniem rodziców, za autorytet uważając swoich rówieśników. Podstawą jego działań jest ciągłe eksperymentowanie – na swoim ciele, ubiorze, sposobie bycia, wypowiadania się, ekspresji. Jest to czas poznawania własnych możliwości i ograniczeń. Wszystkie te „wybryki” są tak naprawdę drogą do tworzenia nowego, dorosłego „ja”. Dlatego ważne jest, aby nie zostawiać nastolatka samemu sobie i umożliwiać (nawet po awanturach i burzliwych dyskusjach) powrót do „bazy”, którą tworzą wspierający i świadomi zachodzących zmian rodzice.
Warto mieć świadomość, że utrudniona komunikacja z naszym prawie dorosłym synem lub córką, wynika również z burzy hormonów, która właśnie przechodzi przez jego/jej ciało i umysł. Nastolatkowie często odczuwają sprzeczne emocje – z jednej strony potrzebują wolności i przestrzeni do podejmowania własnych decyzji i budowania relacji poza rodziną, z drugiej – nadal łakną troski i zainteresowania ze strony rodziców.
Okres nastoletni to także moment, w którym powoli zaczynają klarować się zainteresowania związane z wyborem drogi zawodowej. Chociaż początkowo mają one bardziej postać marzeń i mało prawdopodobnych pomysłów na przyszłość, z każdym miesiącem i poznaniem swoich kolejnych możliwości oraz ograniczeń, przybierają bardziej realną formę. Jeśli szukasz informacji na temat wsparcia rozwoju nastolatka, przeczytaj artykuł przygotowany przez psycholożkę dziecięcą Justynę Rokuszewską (Kobyrę).
Zdjęcie: Polesie Toys | Pexels