Jakie jest dziecko w wieku przedszkolnym? I jak Ty jako rodzic możesz wspierać jego rozwój? Zapraszamy do lektury drugiej części z cyklu „O rozwoju”!
W świecie emocji
Jeśli tylko masz w domu przedszkolaka, doskonale wiesz, że jego emocje mogą być jeszcze bardzo intensywne i, że w tym obszarze nadal „dużo się dzieje”. Rozwój emocjonalny rozpoczyna się od najwcześniejszych miesięcy życia dziecka, a w wieku przedszkolnym przechodzi w kolejne fazy. W tym okresie, wraz z rozwojem mowy, dzieci nabywają coraz większej sprawności w zakresie nazywania swoich uczuć. Dzięki temu dorośli mogą pomagać dzieciom w nazywaniu tego, co maluchy czują, np. opisując zachowanie dziecka i podając nazwę emocji, którą ono prawdopodobnie przeżywa („widzę Twój spuszczony wzrok i to, że płaczesz; domyślam się, że jesteś smutny”). Ważne jest także łączenie przeżywanych emocji z zewnętrznymi zdarzeniami, tak aby ułatwić dziecku rozumienie tych powiązań („zrobiło ci się smutno, bo babcia musiała już iść?”). Dziecko dzięki własnym doświadczeniom, przykładom „z życia codziennego” oraz dzięki temu, co mówią i jak reagują rodzice, nie tylko rozpoznaje i nazywa swoje emocje, takie jak: strach, złość, radość czy smutek, ale także zdobywa wiedzę o tym, jakie uczucia występują w danych sytuacjach (np. jest mi smutno, bo nie udało mi się zawiązać buta). Bardzo ważne są takie momenty, podczas których rodzic dostrzega dziecięce emocje i nazywa je. To daje dziecku poczucie spokoju, bezpieczeństwa, bycia zauważonym i usłyszanym z własnymi emocjami. Z czasem dzieci – jeśli doświadczą takich sytuacji wystarczająco dużo – nauczą się same siebie uspokajać, dzięki uwewnętrznieniu takiego dobrego głosu rodzica. Poza nazywaniem dziecięcych emocji i próbą pokazywania dziecku, co mogło je wywołać, ważne jest także, by rozmawiać z dzieckiem, jak może radzić sobie ze swoimi przeżyciami („kiedy jesteś smutny, możesz komuś o tym powiedzieć, albo przytulić się do swojego ukochanego misia”).
Zabawa to „poważna sprawa”
Okres przedszkolny bywa nazywany „wiekiem zabawy”, ponieważ w tym czasie jedną z głównych form aktywności dziecka jest bawienie się. Dzieci w tym wieku bawią się już inaczej niż ich młodsi koledzy np. 2- czy 3-latkowie. Zabawy przedszkolaków są bardziej skomplikowane, rozbudowane, oparte na regułach, którym należy się podporządkować. Co za tym idzie – by mogły być przeprowadzone, wymagają one odpowiedniej ilości czasu. Pamiętaj więc, żeby tak go organizować, by Twój maluch nie był zmuszony przerywać zabawy po 15 minutach. Zabawy przedszkolaków charakteryzują się także tym, że przebiegają z użyciem wyobraźni, gdzie dużo rzeczy dzieje się „na niby”. W trakcie takich zabaw dzieci udają, że coś robią albo kimś są, posługują się różnymi przedmiotami, tak jakby były czymś zupełnie innym i dowolnie zmieniają ich przeznaczenie (np. patyk znaleziony w lesie raz może być mieczem, później wskaźnikiem do tablicy podczas zabawy w szkołę, a innym razem – koniem, na którym jeździ się w szalonym rodeo). By Twoje dziecko mogło rozwijać wyobraźnię, stwarzaj mu okazje do zabaw z wykorzystaniem nieoczywistych materiałów zamiast tradycyjnych, sklepowych zabawek. Wspólnie sprawdźcie, co może powstać z pudełka po budach i do czego mogą się Wam przydać butelki po wodzie.
Zapewne zdążyłeś/aś zauważyć, że w codziennych, niezwiązanych z zabawą sytuacjach, Twój 4- czy 5-latek ma jeszcze trudności w wytrwałym dążeniu do celu lub przestrzeganiu reguł, natomiast podczas zabawy jest w stanie to osiągnąć. Jeśli wymagają tego zasady zabawy, dziecko będzie czekało na swoją kolejkę lub wytrwale dążyło do osiągnięcia celu (np. żeby zbudować kosmiczną bazę z koców i poduszek). Dzięki zabawie maluch stopniowo uczy się kontrolowania swojego zachowania i postępowania zgodnie z ustalonym wcześniej planem. Można powiedzieć, że zabawa staje się okazją do ćwiczenia zachowań, które będą później wykorzystywane przez dziecko już poza nią, np. w przedszkolu podczas kontaktów z rówieśnikami i nauczycielami.
Zabawa to też przestrzeń na odreagowanie różnych trudnych emocji. Twoje dziecko płakało i było wystraszone podczas szczepienia? Zaproponuj zabawę „w lekarza”, podczas której to maluch będzie ubranym w biały fartuch doktorem, hojnie rozdającym zastrzyki zgromadzonym w przychodni misiom i lalom. A może Ty wcielisz się w rolę pacjenta? Dzięki takiej zabawie Twoje dziecko będzie miało okazję, by w bezpiecznych warunkach wrócić do tamtej trudnej sytuacji i ją na nowo doświadczyć – tym razem z poczuciem kontroli, sprawstwa i siły. A ile przy tym może być śmiechu!
Wśród innych dzieci
Warto podkreślić, że w wieku przedszkolnym po raz pierwszy w życiu dziecka rówieśnicy stają się tak ważni. Wcześniej to rodzice zaspakajali potrzeby społeczne dziecka, teraz – wraz z wejściem w okres przedszkolny – mogą one być zaspakajane także w relacji z innymi dziećmi. Pamiętaj, że kontakt z rówieśnikami stanowi dla przedszkolaka bardzo istotny punkt odniesienia. Coraz częściej sukcesy we wspólnych działaniach, bycie lubianym i zapraszanym do zabawy będą stanowić o tym, czy Twoje dziecko jest z siebie zadowolone. To dlatego dziecięce przyjaźnie, poczucie bycia akceptowanym, docenianym i lubianym przez innych pomagają stworzyć pozytywne wyobrażenie o sobie samym i budują dziecięcą samoocenę. Jako rodzic możesz stwarzać dziecku okazje, by także poza przedszkolem mogło wzmacniać swoje więzi z rówieśnikami, np. zapraszając ulubioną koleżankę córki do Was do domu albo organizując dzieciom aktywny czas na świeżym powietrzu. Pamiętaj, że takie uroczystości jak urodziny albo wydarzenia typu Andrzejki czy Mikołajki to świetne okazje, by zorganizować maluchom wspólny czas.
Jak wspierać rozwój przedszkolaka i się w tym nie pogubić?
Jeśli jesteś rodzicem dziecka w wieku przedszkolnym, być może zastanawiasz się nad tym, jak możesz wspierać rozwój syna lub córki. Czy to „już czas”, by zapisywać dziecko na zajęcia dodatkowe? Jak organizować czas dziecka w domu, by mogło go twórczo spędzić? Czego najbardziej potrzebuje dziecko w wieku przedszkolnym, by dobrze się rozwijało? Odpowiedzi na tego typu pytania mogą przysporzyć nie lada rozterek, zwłaszcza, że wokół można znaleźć wiele, czasami sprzecznych, porad. Ponadto, obecnie – zwłaszcza na terenie dużych miast – dostępna jest bardzo bogata oferta zajęć dodatkowych dla dzieci, między innymi tych w wieku przedszkolnym. Często tego typu oferty wydają się być bardzo atrakcyjne, by nie powiedzieć „niezbędne”. Jeśli zastanawiasz się, jak wspierać rozwój swojego przedszkolaka, weź pod uwagę poniższe kwestie związane z tym, jak rozwija się i czego potrzebuje maluch będący na tym etapie rozwoju.
Dziecko w wieku przedszkolnym ma indywidualne zapotrzebowanie na aktywność. Twoje dziecko po powrocie z przedszkola potrzebuje drzemki, a syn koleżanki od rana do wieczora biegałby po placach zabaw? Takie indywidualne różnice pomiędzy dziećmi mogą występować i nie jest to niepokojące. Warto jest obserwować potrzeby dziecka i dostosowywać sposób ich zaspokajania do indywidualnych możliwości czy preferencji malucha. Dzieciom żywiołowym i bardzo ruchliwym, dobrze jest dać dużo okazji do tego, by mogły „dać upust” swojej energii, zapisując je na przykład na jakieś grupowe zajęcia sportowe, podczas których dziecko z jednej strony będzie miało okazję do aktywności ruchowej, a przy okazji będzie mogło ćwiczyć umiejętności związane z byciem w grupie rówieśniczej. Z kolei temu, które po przedszkolu potrzebuje odpoczynku, można zorganizować zabawy wyciszające dostosowane do upodobań malucha (malowanie farbami, masażyki, wspólne czytanie bajek, zabawy masami plastycznymi np. ciastoliną). Pamiętaj, że to, co proponujesz swojemu dziecku musi być dostosowane do jego temperamentu i możliwości.
Przedszkolak ma ograniczoną możliwość koncentracji uwagi, a „nauka” najlepiej idzie mu w działaniu i zabawie. Wybierając zajęcia dodatkowe lub samemu je organizując, warto pamiętać o możliwościach poznawczych i fizycznych dziecka. Przedszkolaka charakteryzuje spora potrzeba ruchu, szybka męczliwość układu nerwowego, a także ograniczona w czasie zdolność do koncentrowania uwagi. Wszelkie zajęcia powinny brać pod uwagę wymienione cechy funkcjonowania dziecka. Planujesz zapisać syna/córkę na dodatkowy język obcy? Sprawdź, czy zajęcia przeplatają aktywności, czy bazują głównie na zabawie ruchowej, śpiewie, rysunku. Z całą pewnością mozolne, statyczne powtarzanie słówek z dzieckiem w tym wieku nie jest wskazane 😉 Pamiętaj też, że do prawidłowego rozwoju Twojego dziecka niezbędne jest, by mogło się po prostu bawić. Czas przeznaczony na zabawę nie jest czasem straconym!
Dziecko potrzebuje czuć się ważne i zauważane przez rodzica. Dla przedszkolaka rodzice to nadal najważniejsze osoby na świecie. Dlatego ważne jest, żebyś jako rodzic aktywnie uczestniczył w życiu swojego dziecka – interesował się jego aktywnościami, dostrzegał sukcesy, a najważniejsze – po prostu był obecny. Twoje dziecko bierze udział w przedszkolnym przedstawieniu? Nie może Cię zabraknąć na widowni 😊 Twój syn uwielbia budować z klocków? Stwórzcie razem budowlę według Waszego oryginalnego projektu. Jeśli Twoja córka jest typem bardzo aktywnego dziecka – idźcie razem na basen albo łyżwy. Spędzasz czas ze dzieckiem? Świetnie! Pamiętaj, żeby cieszyć się z tych wspólnych chwil i dostrzegać zdolności oraz wysiłki Twojego dziecka.
Przedszkolak potrzebuje czasu w domu, z rodziną. Kilka godzin w przedszkolu to dla wielu dzieci wystarczająco angażująca i obciążająca aktywność. W takiej sytuacji sporo dzieci resztę dnia potrzebuje spędzić w domu, bawiąc się, odpoczywając i po prostu będąc z najbliższymi. „Zwyczajne” popołudnia z rodziną, z możliwością angażowania się w czynności domowe, wspólną zabawę, spacer czy odpoczynek bardzo zbliżają do siebie, a także pozwalają dziecku na odreagowanie różnych emocji przeżywanych w przedszkolu. Rodzinny, domowy czas może być tak samo rozwijający dla dziecka, jak różne zajęcia dodatkowe.
Zajęcia dodatkowe z nauką przez zabawę? Zajrzyj do nas!
Autorka: Justyna Kobyra, psycholog dziecięcy.