Światła gasną, kurtyna podnosi się w górę. Na sali gimnastycznej, która teraz pełni funkcję teatru, zapanowała cisza. Przerywa ją melodia grana na pianinie przez panią od muzyki. Na scenę wychodzi grupka dzieci. Dostrzegasz wśród nich swoją pociechę. Już za moment zacznie się występ. Siedzisz na widowni wśród innych rodziców. Co czujesz, widząc swoje dziecko na scenie? Ekscytację? Dumę? Strach? Czy radość? A może masz w sobie mieszankę tych emocji?
Występ dziecka w przedstawieniu to przeżycie zarówno dla samego dziecka, jak i rodziców. Dzieci już w przedszkolu zachęcane są do brania udziału w różnych występach. Może to nieść szereg korzyści, jak na przykład: rozwijanie talentu, umiejętności współpracy w grupie, wzmacnianie samooceny czy kształtowanie wrażliwości na sztukę. Czasami jednak taki występ jest przypłacany zbyt dużym stresem ze strony dziecka, przez co nie niesie za sobą wymienionych korzyści. Czy zatem występy i przedstawienia są dla każdego dziecka? Co będzie dla dziecka w takiej sytuacji wspierające? Jak dzieci przeżywają takie wydarzenia? Czego potrzebują od swoich rodziców stojąc w obliczu takiego wyzwania?
Czyj to występ?
Warto choć raz zadać sobie to (oczywiste) pytanie. Udział w przedstawieniu wymaga od dziecka sporo wysiłku – poświęcenia czasu, wzięcia na siebie dodatkowych obowiązków, poradzenia sobie z tremą. Tym, co pomaga sprostać takiemu wyzwaniu, jest między innymi motywacja wewnętrzna dziecka. Ważne jest, żeby dziecko samo chciało wziąć udział w tego typu przedsięwzięciu, żeby widziało w tym sens i czuło, że to dla niego jest ważne. Dzięki temu będzie miało energię, by ponieść pewien wysiłek związany z wystąpieniem. Co jeśli dziecko nie chce wziąć udziału w przedstawieniu, a Ty (lub nauczyciel) uważasz, że byłoby to dla niego dobre? Zawsze możesz dziecku coś takiego zaproponować, pokazać korzyści, zapytać o powód jego niechęci, porozmawiać o wątpliwościach, ale pamiętaj, że ostateczna decyzja leży po stronie dziecka.
Występ na miarę możliwości
Twoje dziecko niepewnie czuje się występując przed najbliższą rodziną, a Tobie marzy się, by zobaczyć je na deskach teatru dla dzieci? To może być dla niego zbyt duży wysiłek, okupiony zbyt dużą ilością stresu, a przez to nie przynoszący satysfakcji. W psychologii istnieje takie pojęcie jak „najbliższa strefa rozwoju”, które mówi, że najbardziej rozwijającymi zadaniami są te, które lekko wykraczają poza nasze aktualne możliwości, ale nie odbiegają od nich zbyt mocno. Jeśli dostaniemy zadanie, którego wykonanie jest dla nas proste, nie nauczymy się niczego nowego; jeśli zadanie będzie zbyt trudne – tylko nas sfrustruje i zniechęci. Warto pomyśleć o tym w kontekście podejmowania przez dziecko wyzwania związanego z udziałem w przedstawieniu. Jeśli dziecko ma chęć, by w czymś takim wystąpić, dobrze byłoby, żeby dany występ wymagał od dziecka przygotowań i nauki, ale nie przekraczał zbyt znacząco jego możliwości.
Towarzysz, jednak nie wyręczaj
Jeśli Twoje dziecko zdecydowało, że chce na przykład wystąpić w szkolnych jasełkach, zgłosiło się i otrzymało rolę, pozwól mu wziąć odpowiedzialność za to przedsięwzięcie. Co to oznacza? Choćby takie kwestie jak: pamiętanie o próbach, uczestniczenie w nich regularnie, uczenie się tekstu na pamięć. Nie chodzi oczywiście o to, by zostawić z tym dziecko zupełnie samo – czasami pewnie będzie potrzebowało przypomnienia, zmotywowania czy przepytania z roli. Na tym polega towarzyszenie dziecku w wyzwaniu, które ono podejmuje. Ważne jest jednak, by to dziecko było bardziej zaangażowane w całe wydarzenie (w końcu to ono bierze w nim udział) niż rodzic. Oczywiście, im młodsze dziecko, tym więcej wsparcia z Twojej strony będzie potrzebowało. 7-latek może mieć jeszcze trudności z planowaniem i organizacją czasu poświęconego na próby czy samodzielnym przygotowaniem kostiumu, więc będzie potrzebować z Twojej strony większego wsparcia. Jednak nawet wtedy pamiętaj, by nie wyręczać całkowicie dziecka. Potrzebny jest strój pasterza na jasełka? Pierwszoklasista sam go nie wykona, ale może się włączyć w obmyślanie, jak taki kostium ma wyglądać, a później pomóc przy pracy nad nim i wykonać jakąś jego część.
W towarzyszeniu dziecku istotne jest także okazywanie wsparcia emocjonalnego. Przygotowania do udziału w przedstawieniu mogą być dla dziecka kosztowne nie tylko od strony organizacji czasu i wysiłku związanego z nauką, ale także od strony przeżywanych emocji. Dziecko może mieć czasami zwyczajnie dość, być zniechęcone, chwilowo mniej w siebie wierzyć albo złościć się, że ma sporo do nauki. W takich chwilach Twoja obecność, spokój i przyjmowanie tych uczuć będą bardzo ważne.
Obniżaj stres związany z występem
Przedstawienie zbliża się wielkimi krokami, a w Twoim dziecku rośnie napięcie? Pewien optymalny poziom stresu jest nawet wskazany, ponieważ mobilizuje do działania, jednak zbyt duże napięcie utrudni występ. Jeśli widzisz, że dziecko ma kłopot z pamięcią (na dzień przed występem nie pamięta roli, mimo że wcześniej znało ją świetnie), trudność z zaśnięciem, skarży się na różne dolegliwości (np. ból brzucha, głowy), nie może się skupić nawet na prostej czynności, bo cały czas jego myśli pochłonięte są występem, mówi, że sobie nie poradzi, to znaczy, że przeżywa silny stres związany ze zbliżającym się występem. Dziecko może mieć kłopot z samodzielnym obniżeniem stresu, więc Twoja pomoc będzie w tej sytuacji nieoceniona. W jaki sposób możesz wesprzeć dziecko w zmniejszeniu przeżywanego napięcia? Pomocne mogą okazać się wszelkie techniki relaksacji, np. głębokie oddychanie albo wizualizacja. Przykłady prostych ćwiczeń rozluźniających napięcie znajdziesz w książce Uważność i spokój żabki. Inną strategią będzie nazwanie z dzieckiem emocji (strachu, zdenerwowania, niepewności) i podkreślenie, że to normalne, że je przeżywa, że każdy się boi stojąc przed ważnym dla niego wyzwaniem. Możecie w domu urządzić „próbę generalną”, która da dziecku okazję do przeżycia tego doświadczenia w bezpiecznej atmosferze. Wspierająca może być także pewna dawka wysiłku fizycznego (np. pójście do lasu na spacer połączone z kilkoma przebieżkami), ważne by ten wysiłek był dostosowany do możliwości dziecka.
Doceniaj starania
Sam występ to kulminacja pewnego ciągu wydarzeń (jak choćby udział w próbach, powtarzanie roli) oraz włożonego zaangażowania i wysiłku. Można powiedzieć, że występ jest celem, ale przed jego osiągnięciem dziecko musi przemierzyć pewną drogę. Cenne jest, by usłyszało ono od Ciebie, że widzisz i doceniasz wysiłek, który wkłada w jej przemierzanie. Taka obecność z Twojej strony, polegająca na zdolności do nazwania wysiłku dziecka i docenienia jego zaangażowania może mu pokazać, że jego starania mają sens, może dodać otuchy w chwili zwątpienia, z pewnością wzmocni też poczucie własnej wartości dziecka – pozwoli zobaczyć siebie jako osobę, która potrafi się w coś zaangażować i włożyć wysiłek na rzecz osiągnięcia istotnego dla siebie celu. Ważne jest także, by dziecko zobaczyło, że w różnych aktywnościach, które podejmujemy w życiu, nie liczy się jedynie sam efekt, ale też proces dochodzenia do niego; że czasami może on być trudny, żmudny, z chwilami zwątpienia, ale już samo to, że się staramy ma znaczenie i może przynosić satysfakcję oraz dumę z samego siebie.
Ciesz się razem z dzieckiem nawet z najdrobniejszych sukcesów
Sukcesem może być już samo zgłoszenie się do udziału w przedstawieniu, jeśli jeszcze rok temu Twoje dziecko drżało na samą myśl o udziale w tego typu wydarzeniu. Staraj się dostrzegać jego „małe osiągnięcia” i cieszcie się z nich razem. Wspólnie przeżywana radość, duma i satysfakcja będą budowały bliskość pomiędzy Wami, wzmocnią wiarę w siebie Twojego dziecka, a także dodadzą mu energii do dalszych starań.
Autorka: Justyna Kobyra, psycholog dziecięcy