Lekcje w szkole, dodatkowe zajęcia językowe, sportowe, czy też z robotyki, do tego wszystkiego media i gry wideo – przebodźcowane dziecko jest w dzisiejszych czasach chlebem powszednim rodziców. Jednak jak poznać, czy dziecko, aby na pewno jest przestymulowane, a nie po prostu zmęczone? I co zrobić, żeby pomóc dziecku się wyciszyć?
Do wyciszenia przebodźcowanego dziecka najlepiej sprawdzają się ćwiczenia oddechowe, stymulacja sensoryczna lub techniki mindfulness. Na czym polegają i jak je wykorzystać, aby pomóc przestymulowanemu dziecku? Dowiesz się tego w poniższym artykule!
Czym jest przebodźcowanie dziecka i jak je rozpoznać?
Przebodźcowanie dziecka to sytuacja, w której dziecko wystawione jest na działanie większej liczby bodźców niż ta, z którą jest sobie w stanie poradzić w danym wieku. Może ono występować już od wieku niemowlęcego, jednak najbardziej narasta w okresie zmian lub dużego stresu, na przykład:
- w okresie adaptacji przedszkolnej,
- u pierwszoklasistów,
- tuż przed ważnym egzaminem, np. egzaminem 8-klasisty lub maturą.
Objawy przebodźcowania są bardzo zróżnicowane; mogą to być, na przykład:
zmiana w zachowaniu w momencie wystawienia na działanie wielu bodźców, wycofanie, płacz, bronienie się przed jakimś działaniem, zasypianie pod wpływem stresu, histeria, „głupawka”, krzyk, niechęć do utrzymywania kontaktu wzrokowego, nadwrażliwość sensoryczna, trudności w skupieniu.
Różnice między zmęczeniem a przebodźcowaniem
Przebodźcowanie i zmęczenie są często mylone i nic w tym dziwnego – część objawów występuje zarówno w jednym, jak i w drugim stanie. Różnią się jednak przyczynami.
Przyczyną zmęczenia jest wysiłek fizyczny i obciążenie psychiczne. Może ono być skutkiem intensywnej aktywności fizycznej, długotrwałego stresu lub nadmiernej pracy umysłowej. Przyczyną przebodźcowania jest nadmiar bodźców wpływających na dziecko wynikające z otoczenia. Co więcej, dzieci w spektrum autyzmu mogą być na nie nieco bardziej wrażliwe.Krótko mówiąc, jeśli Twoje dziecko położy się spać wcześniej po intensywnym meczu piłki nożnej lub całym dniu nauki, to wynika to ze zmęczenia powyższymi aktywnościami; jeśli jednak nie doświadczyło nadmiernego (jak na nie – pamiętaj, żeby oceniać wysiłek miarą dziecka, a nie swoją własną!) wysiłku, może to być efekt przebodźcowania.
Na pytanie o to, jak w skrócie odróżnić przebodźcowanie od zmęczenia, psycholog i psychoterapeuta Jagoda Turowska podsumowuje krótko:
Przebodźcowanie wiąże się z nadmiarem bodźców zewnętrznych, a zmęczenie z wyczerpaną energią.
Psycholog tłumaczy: – Zmęczenie jest wynikiem długotrwałego wysiłku fizycznego lub psychicznego. Objawy to ospałość, znużenie, rozdrażnienie, chęć odpoczynku, spadek energii i trudności z koncentracją, ale bez takich intensywnych reakcji emocjonalnych, jak w przypadku przebodźcowania.
– Przebodźcowanie pojawia się, gdy dziecko jest wystawione na zbyt wiele bodźców (np. hałas, jasne światło, intensywna aktywność), co prowadzi do “przeciążenia” zmysłów. Objawy mogą obejmować: nadmierną drażliwość, trudności z koncentracją, nerwowość, zamykanie się w sobie, unikanie kontaktu, płaczliwość, agresję lub apatię – dodaje.
Sprawdź też:
Wysoka wrażliwość – jak ją rozpoznać u dziecka?
Co NIE działa przy wyciszaniu dziecka?
Zanim przejdziemy do skutecznych sposobów na wyciszenie przebodźcowanego dziecka, omówmy te, które, delikatnie mówiąc, nie są najlepsze. A nawet mogą działać w całkowicie przeciwny sposób.
Jagoda Turowska wymienia całą listę rzeczy, których w przypadku przebodźcowania nie należy robić:
Nie ignoruj sygnałów dziecka: Zignorowanie wyraźnych oznak przebodźcowania, takich jak płacz, zamknięcie się w sobie czy drażliwość, może pogorszyć sytuację. Nie próbuj wymuszać interakcji: Zmuszanie dziecka do kontaktu społecznego lub zabawy, gdy jest ono przeciążone bodźcami, może prowadzić do dalszej frustracji. Nie oferuj kolejnych bodźców: Unikaj podawania dziecku nowych bodźców (np. telewizja, gry, nowe zabawki, telefon), które mogą tylko pogłębić przebodźcowanie. Nie poddawaj dziecka dalszym bodźcom stresującym: Zbyt intensywne próby uspokojenia dziecka, takie jak głośne próby mówienia czy zbyt szybkie zmiany aktywności, mogą pogorszyć sytuację.
Sprawdź też:
Jak pomóc dziecku radzić sobie ze stresem?
Dlaczego „uspokój się” nie pomaga?
Powiedzenie „uspokój się” nie pomaga z prostego powodu: dziecko jest w stanie nadmiernej stymulacji, z którego nie da rady wyjść samodzielnie, bo po prostu nie potrafi. Co więcej, jego zdolność przetwarzania informacji jest mocno ograniczona, a samo „uspokój się” sformułowane w niewłaściwy sposób może stać się kolejnym bodźcem negatywnie wpływającym na dziecko.
Sprawdź też:
Twórcze pomysły na redukcję stresu
Ekrany jako sposób na wyciszenie – pułapka cyfrowego ukojenia
Rodzice niekiedy sięgają po telefonu lub tablet w celu uspokojenia dziecka. To jednak może być pewną pułapką, która może przynieść negatywne konsekwencje. Podanie dziecku telefonu lub komputera działa tylko z pozoru – długoterminowo pogłębia problem.
Po pierwsze, w ten sposób dziecko uzależnia się od ekranu i nie uczy się samodzielnie wyciszać; to telefon lub tablet staje się dla niego rozwiązaniem, przez co nie szuka innych możliwości.
Po drugie, urządzenia elektroniczne same w sobie dostarczają wielu bodźców wizualnych i dźwiękowych. Przez to, mogą one dodatkowo stymulować dziecko, zamiast je uspokajać.Sprawdź też:
Czy to już uzależnienie dziecka od smartfona?
Skuteczne sposoby na wyciszenie dziecka
Wiemy, jak nie postępować z przebodźcowanym dzieckiem. W takim razie omówmy jak robić to skutecznie sposobami, które pomogą dziecku się wyciszyć i nauczą je samodzielnie radzić sobie z problemem przebodźcowania.
Proste ćwiczenia oddechowe
Pierwszą metodą są proste ćwiczenia relaksacyjne oparte na oddychaniu. Oto kilka przykładów:
- Poproś dziecko, żeby położyło się na plecach i zamknęło oczy, a następnie rozluźniło ciało. Następnie niech dziecko weźmie kilka spokojnych, głębokich wdechów i wydechów przez nos.
- Starszemu dziecku zaproponuj ćwiczenia oddechowe z treningu autogennego Schulza. Poproś dziecko, żeby brało oddechy, a w międzyczasie skupiało się na poszczególnych partiach ciała – ich napinaniu i rozluźnianiu. Po całej sesji (która trwa około 15 minut) dziecko powinno być w stanie napiąć i rozluźnić całe ciało.
Sprawdź też:
Samoregulacja emocji u dzieci – jak uczyć tej umiejętności?
Stymulacja sensoryczna (np. kołderki obciążeniowe, masażyki)
Zabawy sensoryczne sprawdzą się nie tylko w nauce angielskiego, ale również w wyciszaniu przebodźcowanego dziecka.
Jakie rodzaje stymulacji mogą mu pomóc?
siłowanie, dociskanie, przeciąganie, zawijanie w naleśnik, przytulanie.
Możesz też wykorzystać w tym celu dodatkowe źródła masy sensorycznej, np. kołderki obciążeniowe, piasek kinetyczny lub ciastolinę. Dla dziecka będzie to zabawa, która nieświadomie pomoże mu się wyciszyć, bez ryzyka płynącego z wykorzystania w tym celu elektroniki.
Sprawdź też:
Techniki mindfulness dostosowane do dzieci
Innym sposobem na wyciszenie przebodźcowanego dziecka są techniki mindfulness, które możesz wykonać z dzieckiem w domu. Należą do nich:
wspomniane wcześniej ćwiczenia oddechowe, joga dla dzieci, skupienie na zmysłach, np. włożenie przedmiotów do worka i poproszenie dziecka o określenie, jakie przedmioty się w nim znajdują na podstawie dźwięków.
Sprawdź też:
Mindfulness dla dzieci i rodziców
Magia rytuałów – stały schemat dnia jako klucz do spokoju
Stały schemat dnia również pomoże Twojemu dziecku radzić sobie z przebodźcowaniem poprzez budowanie poczucia bezpieczeństwa. Przygotujcie razem plan dnia i tygodnia – od wspólnych śniadań, po stałe godziny snu i czytanie bajek na dobranoc. Dzięki temu dziecko poczuje się pewniej i lepiej poradzi sobie z dodatkowymi bodźcami – w końcu te występujące na co dzień będzie znało na wylot.
Jak wieczorna rutyna wpływa na poziom stresu?
Cisza i spokój przed snem, czyli wieczorna rutyna ma olbrzymi wpływ na poziom stresu Twojego dziecka. Spokojne rytuały pomogą mu wyciszyć się przed snem, obniżając poziom kortyzolu, który mógłby powodować problemy z zaśnięciem… a tym samym wpływać na poziom stresu następnego dnia. Dodatkowo taka rutyna pomaga obniżyć liczbę bodźców oddziałujących na dziecko przed snem, tym samym pozwalając mu zacząć kolejny dzień z emocjonalną czystą kartą.
Sprawdź też:
Lęk, strach i stres przed szkołą. Jak go pokonać lub… wykorzystać?
Więcej sposobów na przebodźcowanie
Co jeszcze może pomóc przestymulowanemu dziecku? Psycholog Jagoda Turowska wymienia jeszcze kilka sposobów:
Ustalenie cichego miejsca: Zorganizowanie spokojnej przestrzeni, gdzie dziecko może odpocząć, bez nadmiernych bodźców. Może to być zaciemniony pokój, w którym dziecko poczuje się bezpiecznie. Wyciszenie zmysłów: Można ograniczyć bodźce wizualne (np. przyciemniając światło), dźwiękowe (np. wyciszając hałas) i dotykowe (np. oferując dziecku miękki koc, co może pomóc mu poczuć się bardziej komfortowo). Delikatne masowanie: Uspokajające dotykanie (np. delikatne masowanie dłoni, pleców lub głowy) może pomóc dziecku poczuć się bardziej zrelaksowanym i bezpiecznym. Propozycje uspokajających aktywności: Ciche zabawy (np. rysowanie, układanie puzzli) czy czytanie książek mogą pomóc dziecku się zrelaksować i odzyskać spokój.
Mgr Jagoda Turowska radzi jeszcze na koniec: – Przy przebodźcowaniu ważne jest, by nie spieszyć się z wyciszaniem dziecka, a dać mu przestrzeń i czas na stopniowe odzyskiwanie równowagi. Cierpliwość i zrozumienie to kluczowe elementy w tej sytuacji.
Ciekawostka: Jak dawniej radzono sobie z nadmiarem bodźców?
Na koniec mała ciekawostka – jak poprzednie pokolenia radziły sobie z nadmiarem bodźców? Czy w ogóle miały taki problem przed erą Internetu i dodatkowych zajęć?
Przed rozwojem urbanizacyjnym i technologicznym problem przebodźcowania było o wiele mniej powszechny – po prostu nie było tylu bodźców. Równocześnie całe społeczeństwo funkcjonowało w ramach ustalonej rutyny; rytuały takie jak codzienna modlitwa czy stały plan każdego dnia tygodnia pomagały ludziom unikać przebodźcowania.
Tradycyjne sposoby wyciszania dzieci w różnych kulturach
Jak radzą sobie z przebodźcowaniem w innych kulturach? Oto kilka ciekawych przykładów:
Afryka – matki w wielu Afrykańskich społecznościach noszą dzieci na specjalnych chustach; dzięki temu dzieci czują bliskość matki i są regularnie kołysane, co działa na nie uspokajająco. Polska – przykładem tradycyjnych sposobów radzenia sobie w przebodźcowaniem są kołysanki; takie piosenki miały na celu pomóc dziecku w wyciszeniu i uspokojeniu się przed snem. Indie – ciekawą tradycję możemy zaobserwować w Indiach, gdzie powszechną praktyką jest Ajurwedyjski masaż niemowląt z użyciem ciepłych olejów.Sprawdź też:
- O przyczynach zmęczenia – skąd bierze się brak sił?
- Jak rozmawiać z nastolatkiem? 5 kroków do sukcesu
- Jak rozmawiać z dziećmi o wojnie w Ukrainie i wspierać je w przeżywaniu lęku?
- Etapy w rozwoju dziecka – od niemowlaka do nastolatka
Podsumowanie
- Przebodźcowanie u dzieci to stan nadmiaru bodźców oddziałujących na dziecko, z którymi nie jest ono w stanie sobie poradzić. Objawia się m.in. wycofaniem, płaczem, trudnościami w skupieniu czy histerią i bywa mylone ze zmęczeniem, które wynika głównie z wysiłku fizycznego lub umysłowego.
- Nieskuteczne sposoby na wyciszenie to np. podawanie telefonu czy komputera, co pogłębia problem, oraz nakazy typu „uspokój się”, które nie pomagają dziecku zapanować nad emocjami.
- Skutecznymi metodami radzenia sobie z przebodźcowaniem u dziecka są: ćwiczenia oddechowe, techniki mindfulness, stymulacja sensoryczna (np. kołderki obciążeniowe) oraz ustalona rutyna dnia, która daje dziecku poczucie bezpieczeństwa.
FAQ
Przebodźcowanie – co to?
Przebodźcowanie to stan utraty kontroli spowodowany nadmiarem bodźców u dziecka. Może on objawiać się poprzez problemy ze skupieniem, zmęczenie, panikę, irytację lub całkowitą zmianę zachowania dziecka. Przebodźcowania nie można mylić z przemęczeniem – mimo że oba te stany dzielą część objawów, to wynikają z kompletnie różnych przyczyn.