Ciągłe zmęczenie, senność, brak energii, obniżony poziom zainteresowania aktywnością fizyczną, trudności w nauce czy koncentracji – zarówno u dzieci, jak i u dorosłych – to sygnały osłabienia organizmu, szczególnie często pojawiające się pod koniec zimy czy jesienią. I choć objawy te mogą wydawać się niepokojące, w wielu przypadkach wynikają z prowadzonego trybu życia (a nawet pogody!), a nie z poważnych chorób. Niektóre przyczyny zmęczenia wymagają wizyty u lekarza i specjalistycznych badań, z innymi można poradzić sobie samodzielnie. Jakie mogą być przyczyny ciągłego zmęczenia?
Brak snu lub nieregularne wzorce snu
Jedną z najczęstszych przyczyn zmęczenia jest niedostateczna ilość snu lub jego słaba jakość (czytaj: nieregularność). Bardzo późne chodzenie spać, zbyt wczesne wstawanie albo całkowicie rozregulowany wzorzec snu (np. drzemka późnym popołudniem, a potem siedzenie „do nocy”) może skutkować brakiem energii do nauki i zabawy – zarówno u młodszych dzieci, jak i u nastolatków. Do tego mogą dochodzić niesprzyjające warunki, takie jak: zbyt wysoka temperatura w sypialni, zbyt suche powietrze, niewygodny materac, hałas i inne czynniki wpływające na jakość snu. Co możemy z tym zrobić? Poza wyeliminowaniem technicznych przeszkód warto przyjrzeć się rutynie spania i ją zbalansować – czasem wystarczy zmiana godzin pobudki i zasypiania, aby dziecko było wypoczęte i pełne wigoru do nauki i działania.
Sprawdź też: ⤵️
Zbyt napięty plan tygodnia
Zanim pomyślimy o chorobowych przyczynach zmęczenia dziecka, przeanalizujmy jego tygodniowy, miesięczny i roczny harmonogram. Ile czasu poświęca w ciągu tygodnia na naukę, zajęcia dodatkowe (basen, piłka nożna, tenis, lekcje śpiewu, tańca, języki obce itd.), a ile na odpoczynek i sen? Może się okazać, że nasze pociechy mają więcej obowiązków niż my, a beztroskie dzieciństwo to termin znany tylko z książek. Brak odpowiedniej regeneracji (zarówno ciała, jak i umysłu), zbyt mało snu, o którym wspomniano wcześniej, to podstawowe czynniki wpływające na samopoczucie dzieci i dorosłych. Warto zatem uczynić odpoczynek nie mniej ważnym punktem na naszej codziennej liście rzeczy do wykonania niż lekcja gry na pianinie czy trening sztuk walki. Pozwólmy dzieciom poleżeć do góry brzuchem i zwyczajnie się ponudzić (zachęcamy do dołączenia do tej praktyki)! Więcej o zaletach nicnierobienia napisała Beata Wysocka, metodyczka Early Stage, we wpisie o sposobach na relaksowanie mózgu po wielu godzinach nauki.
Sprawdź też: ⤵️
Przyczyny zmęczenia – stres emocjonalny
Stresowe sytuacje zdarzają się właściwie każdego dnia i jest to całkiem normalne. Problem zaczyna się wtedy, gdy stres bierze górę nad naszymi emocjami, czego efektem jest ciągłe zdenerwowanie i napięcie. To z kolei przekładać się może na permanentne zmęczenie, rozkojarzenie, niemożność skoncentrowania się na nauce czy codziennych czynnościach.
Sprawdź też:
Rozpoczęcie nowego roku szkolnego, trudności w relacjach z rówieśnikami, presja, by zdobywać wysokie oceny – przyczyn stresu u dzieci i nastolatków jest wiele. Aby zneutralizować trudne emocje u dzieci, a w konsekwencji – poprawić samopoczucie i zminimalizować zmęczenie, warto przyjrzeć się temu, co czują, jak wyrażają radość, złość, strach i postarać się zrozumieć ich zachowania oraz wspólnie przepracować problematyczne kwestie. Im częściej będziemy rozładowywać małe „ładunki”, tym większa szansa, że stres nie przejmie kontroli nad dzieckiem i nie urośnie do rozmiaru „bomby”, która w każdym momencie może wybuchnąć w postaci histerii, nieposkromionego buntu czy wręcz odwrotnie – apatii, a nawet depresji. Istnieje wiele technik, które pomagają radzić sobie ze stresem, takich jak medytacje, ćwiczenia relaksacyjne, mindfulness czy inne, proponowane przez psychologów i psychoterapeutów. Jeśli sami nie potrafimy poradzić sobie w rozmowie np. z nastolatkiem, warto zasięgnąć rady wspomnianych wyżej specjalistów.
Sprawdź też: ⤵️
Przyczyny zmęczenia – depresja i zaburzenia lękowe
Depresja lub stany depresyjne mogą powodować duże zmęczenie, apatię, brak energii do zajęć, które kiedyś bardzo lubiliśmy, problemy z koncentracją, ale i zwyczajną niechęć do rozwoju i udoskonalania swoich umiejętności. Według opublikowanego w październiku raportu UNICEF aż 20 proc. młodych osób ma objawy depresji. To jedna z wielu chorób cywilizacyjnych, która jednak bardzo nasiliła się wraz z pandemią COVID-19. W wyniku długotrwałej izolacji, zwłaszcza osoby w wieku nastoletnim odczuwają skutki wycofania społecznego i braku „normalności”, co przekłada się na ich codzienne funkcjonowanie oraz edukację.
Jeśli podejrzewamy, że nasze dziecko może zmagać się z tą chorobą, nie czekajmy na pogorszenie sytuacji. Im wcześniej pomożemy naszej córce czy synowi, z tym mniejszymi konsekwencjami będzie dane nam i im zmierzyć się w przyszłości. Depresja nie musi wynikać wyłącznie z sytuacji, w jakiej znajduje się dziecko. Czasem zachowania, o których mowa, mogą mieć przyczynę w zaburzonej gospodarce hormonalnej organizmu (szczególnie w okresie dorastania). Obserwujmy zatem naszych bliskich i reagujmy, gdy widzimy, że dzieje się z nimi coś złego.
Sprawdź też: ⤵️
Niedokrwistość jako jedna z przyczyn zmęczenia
Niedokrwistość, znana też jako anemia, to stan, w którym dochodzi do niedotlenienia komórek ciała. I choć choroba ta może mieć różne podłoża, jej objawy są w większości przypadków bardzo podobne. Przy niedokrwistości zwykle odczuwamy ogólnie osłabienie, zmęczenie, problemy z koncentracją i nauką, bóle głowy, a nawet kołatanie serca i duszności. To bardzo częsta przypadłość u młodych dziewcząt i chłopców, którzy są w fazie intensywnego dorastania. Aby wykluczyć tę i inne choroby, warto wykonać rozszerzone badania krwi i skonsultować ich wyniki z pediatrą.
Sprawdź też: ⤵️
Zespół chronicznego zmęczenia u dzieci
Zespół chronicznego zmęczenia (CFS, chronic fatigue syndrome) u dzieci to rzadkie, ale poważne schorzenie, które znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie. Objawia się przewlekłym wyczerpaniem, które nie ustępuje mimo odpoczynku, a także problemami z koncentracją, bólem mięśni, zawrotami głowy czy nadwrażliwością na bodźce.
Sprawdź też: ⤵️
Jeśli dziecko przez dłuższy czas odczuwa skrajne zmęczenie i ma trudności w nauce lub codziennych aktywnościach, warto skonsultować się z lekarzem pediatrą w celu wykluczenia innych schorzeń, przeprowadzenia badań i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Inne choroby wywołujące zmęczenie lub nadmierną senność
Lista chorób wywołujących zmęczenie lub senność jest długa. Są to na przykład2:
- bezdech senny,
- narkolepsja,
- bezsenność,
- zespół niespokojnych nóg,
- depresja,
- niedoczynność tarczycy.
Jak radzić sobie ze zmęczeniem u dzieci?
Znamy już najpopularniejsze przyczyny zmęczenia u dzieci i nastolatków – tak jak wspomniano wyżej, mogą mieć one podłoże zdrowotne, jak i wynikające z prowadzonego stylu życia. Jak zadbać o to drugie, aby zminimalizować brak energii do działania?
- Dobre nawyki – uważnie obserwuj codzienny tryb swojego dziecka i reaguj, gdy widzisz, że coś mu nie służy.
- Na godzinę przed snem stwórz „senne” środowisko, wyłączając mocne światła, telewizor, iPady i inną elektronikę.
- Ustal rutynę przed snem (wybieranie ubrań na następny dzień, przygotowywanie rzeczy szkolnych, wspólne czytanie, kąpiel itp.), aby wprowadzić dziecko w stan rozluźnienia i przygotowania do snu.
- Nie obciążaj zbyt wieloma zajęciami dodatkowymi – nie torpeduj swojego kilku- lub kilkunastolatka aktywnościami pozaszkolnymi. Wystarczy, że 2-3 razy w tygodniu będzie brał udział w pozalekcyjnych aktywnościach. Każde dziecko potrzebuje wyznaczonego czasu na odrabianie lekcji, luźne spędzanie czasu z przyjaciółmi, nawiązywanie więzi z rodziną i relaks. Jeśli Twoje dziecko jest szczególnie aktywne przez cały rok, uprawiając sporty i inne zajęcia, rozważ zorganizowanie mu „urlopu” (od dwóch do trzech miesięcy), aby po prostu skorzystało z przywilejów dzieciństwa.
- Zadbaj o zdrową dietę i odpowiednie nawodnienie – pomoże to utrzymać silny układ odpornościowy i zmniejszy ryzyko chorób wywołujących zmęczenie.
Źródła:
- Laura MacKinnon „Management of fatigue in children and young people” Paediatrics and Child Health. Volume 33, Issue 10, October 2023, pp. 305-312. https://doi.org/10.1016/j.paed.2023.07.003.
- dr hab. n. med. Adam Wichniak, prof. nadzw. IPiN „Hipersomnia (nadmierna senność)” https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/bezsennosc/71407,hipersomnia-nadmierna-sennosc Dostęp: 17.02.2025.