Bullying w szkole – co warto o nim wiedzieć?

Termin bullying w szkole stosowany jest od stosunkowo niedawna. Pedagodzy porównują ten rodzaj przemocy do mobbingu, którego negatywne konsekwencje zna większość z nas. Niestety niejednokrotnie przemoc rówieśnicza zostaje zauważona stanowczo zbyt późno. Czy wiesz, jakie zachowania noszą znamiona bullyingu? Jak ustrzec dziecko przed krzywdą ze strony rówieśników? 

Bullying w szkole – czym jest?

Bullying to inaczej przemoc rówieśnicza, polegająca m.in. na tyranizowaniu, zastraszaniu, prześladowaniu czy napastowaniu drugiej osoby. Może objawiać się biciem, kopaniem, pluciem, wyzwiskami czy naśmiewaniem się z ofiary, a także rozsiewaniem o niej plotek, zmuszaniem do wykonywania upokarzających czynności czy publikowaniem o niej w sieci nieprawdziwych informacji lub ośmieszających zdjęć. Bullying w szkole dotyczy zarówno sfery fizycznej, jak i psychicznej oraz społecznej – w każdym przypadku jest równie niebezpieczny i szkodliwy dla dziecka. 

Kluczowe dla przemocy rówieśniczej jest jednak to, że krzywdzące zachowania są stosowane systematycznie i przez dłuższy czas. Ponadto, jak w każdym innym rodzaju przemocy, także bullying jest intencjonalny. Oznacza to, że stosuje się go umyślnie i z premedytacją – nie może być mowy o przypadkowym pobiciu czy wyśmianiu drugiej osoby. Bullying w szkole ma zawsze na celu wywołanie u ofiary szkód psychicznych lub fizycznych, sprawienie przykrości i wywołanie cierpienia. Bywa, że skala tych działań jest ogromna, a poniesione przez ofiarę koszty mogą zaskoczyć samych sprawców bullyingu. 

Jakie są rodzaje bullyingu w szkole?

Wyróżnić można kilka zasadniczych rodzajów bullyingu w szkole. Niestety, dorośli wciąż nie zdają sobie sprawy z tego, jak pomysłowe, a jednocześnie brutalne potrafią być ich dzieci – zarówno w sposób bezpośredni, jak i pośredni, cichy, niepozostawiający żadnych fizycznych śladów znęcania się nad drugą osobą.

Nieustanny postęp technologiczny sprawia, że szkolny bullying przenosi się także – a może przede wszystkim – do sieci. Wiele form rówieśniczej przemocy odbywa się w otchłani Internetu, często wymykając się spod kontroli samym sprawcom. 

Możemy wyróżnić następujące formy bullyingu, czyli przemocy rówieśniczej:

• • • Fizyczna – są to wszystkie działania, które mają na celu fizyczne skrzywdzenie drugiej osoby i zadanie jej bólu, jak np. bicie, popychanie, szturchanie, kopanie, szarpanie, policzkowanie czy szczypanie itp.

• • • Werbalna – wszelkiego rodzaju słowne sposoby na sprawienie przykrości i skrzywdzenie drugiej osoby, np. wyzywanie, naśmiewanie się czy wyszydzanie.

• • • Socjalna – polega m.in. na rozsiewaniu o kimś nieprawdziwych informacji i plotek, nastawianiu innych osób przeciwko ofierze, izolowaniu od niej otoczenia poprzez manipulacje.

• • • Cyberbullying – przemoc rówieśnicza stosowana za pomocą Internetu. Charakteryzuje ją rozsyłanie prywatnej korespondencji ofiary, jej zdjęć lub ich ośmieszających przeróbek, publikowanie upokarzających i nieprawdziwych informacji o ofierze itp. 

Często formy bullyingu występują naprzemiennie lub jednocześnie – wyśmiewanie w szkole przenosi się do sieci, a szkolne przepychanki zaczynają mieć miejsce również po lekcjach, na boisku czy pod blokiem. Zdarza się również, że przemoc rówieśnicza eskaluje i staje się coraz niebezpieczniejsza, a nawet zagrażająca życiu dziecka. 

Warto jeszcze raz podkreślić, że każdy z rodzajów bullyingu jest niesamowicie krzywdzący i bolesny dla ofiary. Należy mieć to na uwadze zwłaszcza w kontekście przemocy pośredniej, którą dużo trudniej jest dorosłym zauważyć, a dziecku – udowodnić. 

Dlaczego bullying w szkole jest tak niebezpieczny?

Bullying w szkole jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem. Choć sama nazwa może wydawać się nam dość nowa – została zaczerpnięta z języka angielskiego (tł. dręczenie) – samo zjawisko przemocy rówieśniczej jest znane od wielu, wielu lat. Choć w różnej formie, celem przemocy rówieśniczej jest niezmiennie skrzywdzenie drugiej osoby. 

Szkody, jakie przemoc rówieśnicza wyrządza w kształtującej się dopiero psychice, są bardzo rozległe. Potwierdzają to badania naukowców obejmujące osoby, które w latach młodości doświadczały bullyingu w szkole. Tego typu przeżycia nie pozostają bez wpływu na dorosłe życie ofiary.

Objawy bullyingu w szkole
Przemoc rówieśnicza jest niebezpieczna nie tylko dla zdrowia fizycznego i psychicznego dziecka, ale nawet dla jego życia. Niestety, bullying w szkole może w skrajnych przypadkach doprowadzić do samobójstwa ofiary. Z tego też powodu to szczególnie ważne, by nigdy nie bagatelizować sygnałów sugerujących występowanie przemocy wśród dzieci. 

Bullying w szkole:

• • • znacząco obniża samoocenę dziecka,
    • niszczy poczucie własnej wartości,
    • odbiera poczucie bezpieczeństwa i pewność siebie,
    • wzbudza w dziecku silne poczucie osamotnienia ,
    • sprawia, że dziecko staje się lękliwe, napięte i zestresowane,
    • wpływa negatywnie na wyniki w nauce,
    • może prowadzić do fobii szkolnej, 
    • często jest przyczyną rozwoju depresji lub zaburzeń lękowych,
    • w skrajnych przypadkach potrafi doprowadzić ofiarę do samobójstwa.

Jak zapobiegać bullyingowi w szkole?

Ze względu na skutki, jakie pociąga za sobą bullying w szkole, najlepszym rozwiązaniem jest oczywiście profilaktyka przemocy wśród dzieci. Jest to dość złożone zjawisko, dlatego nie zawsze udaje się je w pełni wyeliminować ze środowiska szkolnego. Istnieje jednak kilka zasad i sposobów postępowania, które mogą zapobiegać przemocy rówieśniczej lub ją minimalizować. Dzięki nim możemy również w porę zauważyć i zatrzymać bullying.

• • • Jasne reguły postępowania wobec zachowań przemocowych w szkole.
    • Konsekwentne pociąganie do odpowiedzialności sprawców przemocy.
    • Baczne zwracanie uwagi na najmniejsze nawet przejawy bullyingu w szkole. 
    • Edukacja dotycząca bezpiecznego wyrażania złości i przykrych emocji.
    • Edukacja dotycząca form i rodzajów przemocy oraz ich skutków.
    • Edukacja dotycząca sposobów reagowania, w sytuacji, gdy dziecko staje się ofiarą lub świadkiem przemocy w szkole.
    • Rozwijanie w dzieciach empatii już od najwcześniejszych lat życia.
    • Interdyscyplinarne wsparcie zarówno dla ofiar, jak i sprawców przemocy.
    • Całkowity brak tolerancji szkoły dla krzywdzących zachowań wobec drugiej osoby.
    • Zaangażowanie rodziców w życie szkoły i organizowane przez nią przedsięwzięcia.
    • Rozmowy z dzieckiem i budowanie z nim relacji opartej na zaufaniu i bliskości.
    • Prezentowanie na własnym przykładzie prawidłowego sposobu rozwiązywania konfliktów i nieporozumień.

Dzięki wspomnianym wyżej sposobom postępowania możemy ograniczyć przemoc rówieśniczą lub w porę ją zauważyć i zatrzymać. Pamiętajmy jednak, że ma ona swoje źródła w bardzo wielu czynnikach. Często nie tylko ofiara potrzebuje pomocy przez to, czego doświadczyła, ale także sprawca. Dzieci nie bez powodu bywają agresywne i stosują przemoc wobec słabszych i młodszych dzieci. Niejednokrotnie to przeniesienie agresji, z którą szkolny prześladowca spotyka się w domu. Podobnie jak swoja ofiara, wymaga pomocy psychologa, pedagoga lub psychoterapeuty. Sytuacji nie można więc ocenić na podstawie pobieżnych informacji. Wyładowywanie agresji na rówieśnikach jest typowe dla dzieci, których rodzice są niedostępni emocjonalnie, stosują agresję psychiczną i fizyczną.

Zdjęcie: Keira Burton| Pexels