Dziecko z dysleksją — jak pomóc mu w nauce?

Dyslektyk ma specyficzne trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania, które nie ułatwiają mu przyswajania wiedzy w tradycyjny sposób. Jest jednak wiele sposobów, aby pomóc dyslektykowi w nauce. W jaki sposób wesprzeć dziecko z dysleksją w nauce języka angielskiego w domu?

Leonardo da Vinci, Charles Darwin,  Albert Einstein, Walt Disney, Whoopi Goldberg, Quentin Tarantino — to grono dyslektyków. Czy to nie ekscytujące, że Twój mały dyslektyk wcale nie jest skazany na porażkę? Wystarczy być przy nim i wspierać go w zdobywaniu wiedzy, aby dać mu szansę znaleźć się w gronie genialnych dyslektyków.

Dysleksja — co to takiego?

Dysleksja rozwojowa (gr. dys – nie + lexis – wyraz, czytanie) to według Światowej Federacji Neurologów zaburzenie manifestujące się trudnościami w nauce czytania i pisania przy stosowaniu standardowych metod nauczania i inteligencji na poziomie co najmniej przeciętnym oraz sprzyjających warunkach społeczno-kulturowych. Na rozwój dysleksji składa się wiele przyczyn. Dziś naukowcy podejrzewają, że główną przyczyną dysleksji są zmiany o podłożu genetycznym.

Szacuje się, że objawy dysleksji występują u mniej więcej 10% populacji. W Polsce 10-15% uczniów ma dysleksję (a nasiloną 3-4%). Czterokrotnie częściej dyslektykami są chłopcy niż dziewczynki. Średnio w każdej polskiej klasie jest 3-4 dzieci dyslektycznych.

Dysleksja według badań Gerd Schulte-Körne jest dziedziczna. Prawdopodobieństwo odziedziczenia trudności w czytaniu szacuje na 60%, natomiast problemów z ortografią: 70 do 80%.

W praktyce wyróżnia się najczęściej trzy typy dysleksji, przyjmując za kryterium podziału dominujące zaburzenie, które decyduje o jej obrazie klinicznym. Dysleksja typu:

• wzrokowego, gdzie występują przede wszystkim zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej;
• słuchowego, u podłoża której leżą zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej powiązane często z zaburzeniami językowymi;
• integracyjnego — rozpoznawana jest wówczas, gdy rozwój funkcji percepcyjnych badanych w izolacji jest zgodny z wiekiem, zaburzany jest natomiast proces integrowania bodźców napływających do różnych zmysłów.

Photo by stem.T4L on Unsplash

Najnowsza definicja dysleksji

Najnowsza definicja dysleksji została ogłoszona w 1994 roku przez Towarzystwo Dysleksji im. Ortona (USA): „Dysleksja jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym, uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych; trudności te nie są czynnikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowych, często oprócz trudności w opanowaniu sprawności w zakresie opanowania czynności pisania i poprawnej pisowni”.

Dyslektyk w domu może być geniuszem?

Wspomnieliśmy wyżej o sławnych dyslektykach. Czy ta przypadłość często towarzyszy geniuszom? Mózg dyslektyka myśli obrazami, więc niektóre zdolności wykształcają się u niego lepiej niż u przeciętnych osób. Badania pokazują, że u wielu dyslektyków pojawiają się podobne zdolności:

• Umiejętność korzystania z wrodzonej zdolności do kreowania i przetwarzania doznań percepcyjnych.
• Wyższa wrażliwość na otaczający świat.
• Większa ciekawość w porównaniu do rówieśników bez dysleksji.
• Wykorzystanie wielu zmysłów w czasie myślenia.
• Żywa i bogata wyobraźnia.
• Lepsza intuicja i przenikliwość.

Widzimy, że dyslektyk może mieć przewagę w wielu dziedzinach nad przeciętnymi ludźmi. Jednak zdolności dyslektyka nie będą mogły się rozwijać, jeśli zamknie się on w sobie, bo np. nie będzie radził sobie w szkole lub nie otrzyma wsparcia od rodzica.

Mity związane z dysleksją:

1. Zaburzenia narządów zmysłów są przyczyną dysleksji.
   Dysleksja nie wynika z nieprawidłowej pracy narządów zmysłów. Jednak dzieckiem z grupy ryzyka dysleksji może być dziecko pochodzące z ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu, u którego w rodzinie występowały te zaburzenia, a także dziecko, które wykazuje symptomy nieharmonijnego rozwoju psychomotorycznego.
2. Dzieci, które odwrotnie piszą litery mają dysleksję.
   Nie, małe dzieci często tak robią.
3. Dysleksja wynika z zaniedbania dydaktycznego, np. nieczytania dziecku książek.
   Możliwe, że predyspozycje są dziedziczne, jednak można nad nimi pracować i rozwijać umiejętność czytania, ortografii, ćwiczyć pamięć itd. Ważne jest zadbanie o rozwój dziecka, a czytanie mu książek na pewno może złagodzić objawy dysleksji.
4. Z dysleksji można się wyleczyć.
   Nie można. Dyslektyk ma inną budowę mózgu i przez to inaczej patrzy na świat. Nie znaczy to, że taka osoba będzie zagubiona w otaczającej ją rzeczywistości. Odpowiednio wspierany dyslektyk może osiągnąć rzeczy wielkie.
5. Wystarczy wiele razy coś napisać, aby to zapamiętać.
   Czasem to pomaga, ale wciąż należy pamiętać, że dyslektyk inaczej zapamiętuje i ma inną percepcję niż przeciętny człowiek.
6. Dysleksja u każdego wygląda tak samo.
   Nie, każdy uczeń z dysleksją jest inny.
7. Dyslektyk to człowiek nieinteligentny.
   Nie, dysleksję diagnozuje się u dzieci o przynajmniej przeciętnym poziomie inteligencji. Często zdarzają się ponadprzeciętnie inteligentni ludzie z dysleksją, o których wspominaliśmy wyżej.
8. Dysleksja to wymówka.
   Nie, to zaburzenie neurologiczne wymagające odpowiedniego podejścia. Owszem, nie każde dziecko z trudnościami w uczeniu się jest dyslektykiem, dlatego tak ważna jest specjalistyczna diagnoza.

Dyslektyk — jak pomóc mu w nauce w domu?

Według stanu aktualnej wiedzy diagnozę, czy dziecko ma dysleksję, można postawić dopiero po 10 roku życia. Wcześniej maluch powinien przejść badania psychologiczne oraz uczęszczać na terapię korekcyjno-kompensacyjną. Pamiętaj jednak, że objawy sugerujące dysleksję można zaobserwować już na wczesnym etapie rozwoju.

Tu przeczytasz, jakie objawy mogą towarzyszyć dyslektykowi już w wieku niemowlęcym i w kolejnych latach jego życia.

Najcenniejszą pomocą, której oczekuje dyslektyk, jest Twoje wsparcie. Nie jest to łatwe, bo dziecko natrafiając na trudności, może się frustrować i buntować, dlatego tak ważne jest wspieranie go od najmłodszych lat. Tak naprawdę im wcześniej, tym lepiej. To pozwoli wykształcić Wam schematy współpracy i pokaże dziecku, że może na Ciebie liczyć. W przyszłości, kiedy młody człowiek wybierze się do szkoły, będzie mu łatwiej zmierzyć się ze wszystkim nowościami.

Pamiętaj, że nie jesteś sam. Każdy nauczyciel powinien być poinformowany o diagnozie przejawianych przez dziecko zaburzeń. To pozwoli nauczycielowi dopasować sposób nauczania do Twojego dziecka i np. nie dyskwalifikować jego prac pisemnych z powodu braku poprawności zapisu.

Metody wspólnej nauki z dyslektykiem w domu

Dyslektyk a słownictwo i ortografia:

1. Uczcie się maksymalnie 7 nowych słów lub informacji (warto zapoznać się z anglojęzycznym artykułem „The Magical Mystery Four: How Is Working Memory Capacity Limited, and Why?”).
2. Stosujcie technikę: spójrz, zakryj, zapisz, sprawdź.
3. Zaznacz i wyjaśnij dziecku, w jakich sytuacjach mogą przydać się konkretne słowa (pragmatyzm).
4. Unikajcie uczenia się podobnych słów jednocześnie, np. who, where i when.
5. Stosujcie mnemotechniki — sposoby ułatwiające zapamiętanie, przechowywanie i przypominanie sobie informacji — np. wymyślajcie wierszyki ze słowami, których się uczycie, zapisujcie mapy myśli, twórzcie proste infografiki, szukajcie skojarzeń.
6. Używajcie kotwic kinestetycznych — chodzi o skojarzenie np. konkretnego słowa lub zasady gramatycznej z jakimś bodźcem (najlepiej unikalnym), np. dziecko może dotknąć jakiegoś miejsca na ręce w czasie nauki.
7. Stosujecie fiszki do samodzielnej nauki oraz nagrania do nauki słów — słowo polskie, pauza, słowo angielskie (w pauzie dziecko stara się przypomnieć sobie i powiedzieć słowo po angielsku).
8. Poszukujcie regularnych zasad rządzących angielską ortografią i słownictwem.
9. Zachęć dziecko do prowadzenia dziennika, w którym zapisze, co już umie, a nad czym jeszcze musi popracować. Możecie np. razem siadać każdego wieczoru na kanapie i każdy będzie przez 10-15 minut uzupełniał swój dziennik. Pisanie odręczne to też dobry trening dla mózgu.
10. Ćwiczcie literowanie.
11. Używajcie technologii, czyli np. aplikacji, fiszek, quizletów, word spellchecker.
12. Stosujcie metodę sky writing, czyli pisanie palcem w powietrzu (grafomotoryka, łączenie kinestetycznego przekazu) oraz pisanie sensoryczne, np. na piasku, w mące.

Photo by Ben Mullins on Unsplash

Dyslektyk a czytanie

1. Korzystajcie z aplikacji typu „text to speech” — to pozwala na jednoczesne słuchanie i śledzenie tekstu.
2. Używajcie audiobooków — słuchanie ułatwia zrozumienie i koncentrację.
3. Oglądajcie wspólnie filmy po angielsku oparte na książkach.
4. Pokazuj dziecku spis treści książki, czy gazety, aby wiedziało, jak zorganizowana jest treść.
5. Zachęcaj dziecko do stosowania organizerów, zakładek i budowania map myśli dotyczących przeczytanych fragmentów.
6. Jeśli się tylko da, czytajcie teksty napisane czcionką OpenDyslexic, która została stworzona specjalnie dla dyslektyków. Aby ułatwić dziecku czytanie, możesz łatwo zainstalować OpenDyslexic na swoim komputerze lub Kindle’u.
7. Uczcie się strategii potrzebnych do zrozumienia tekstu czytanego — streszczania tekstu, wyciągania głównego tematu, wychwytywania szczegółów, argumentów itd.
8. Wytnij z papieru paski/lupy, aby dziecko skupiało się tylko na konkretnym wycinku tekstu. Dziecko może też zasłaniać niepotrzebny tekst inną, czystą kartką lub stosować przy czytaniu linijkę.
9. Nie zmuszaj dziecka do czytania nudnych treści! Niech zacznie od tego, co lubi, w temacie, który je interesuje. To zwiększy motywację do czytania, nawet jeśli ten proces nastręcza dziecku trudności.

Photo by Josh Applegate on Unsplash

Dyslektyk a pisanie

1. Korzystajcie z podkreślania słów kluczowych i twórzcie plan, zanim dziecko zacznie pisać np. wypracowanie.
2. Daj dziecku brudnopis lub notes, w którym powstanie wiele wersji tekstu, który następnie dziecko napisze na czysto.
3. Zachęcaj dziecko do tworzenia notatek i zakreśleń w innych kolorach niż pisany tekst.
4. Korzystajcie z technologii i aplikacji sprawdzających poprawność tekstów, np. LanguageTool.
5. Pomagaj dziecku w organizacji tekstu, aby miał wstęp, rozwinięcie i zakończenie.
6. Sprawdzając tekst, rób to „od tyłu” i dziel na konkretne obszary — na początek same słowa bez kontekstu, potem interpunkcję, wielkie litery na początkach zdań itd. — bo to pozwoli Ci łatwiej wyłapać błędy.

Photo by Annie Spratt on Unsplash

Dyslektyk wymaga od rodziców zaangażowania i współpracy. Nauka w domu z młodym człowiekiem, który ma dysleksję, nie jest na pewno schematyczna. Potraktuj to jako wyzwanie! Reaguj na to, czego Twoje dziecko potrzebuje, akceptuj je, a na pewno efekty Waszej pracy pojawią się prędzej, niż myślisz. Kto wie, może masz w domu małą Whoopi Goldberg lub młodego Einsteina.

Jeśli potrzebujesz wsparcia, skorzystaj z pomocy specjalistów — odwiedź Polskie Towarzystwo Dysleksji. Dużo praktycznej wiedzy znajdziesz też w serwisie Dyslektyk.pl.

Autorka: Beata Wysocka, metodyczka Early Stage
Zdjęcie główne: PlusLexia.com / Jesper Sehested